Türkiye'nin tek ters lale koleksiyon bahçesi

Ters laleleri Türkiye'nin birçok ilinin doğasından özel izinle topladıklarını belirten Ziraat Mühendisi Meral Aslay, "Ters lalelerde kültüre alma ve ıslah çalışmaları 2006 yılından beri yapılıyor. Bu çalışmalar uzun soluklu olup bir melez birey elde etmek için 4-7 yıl gibi bir süreye ihtiyaç bulunuyor. Çalışmalarımız sonucunda 27 adet melez çeşit adayı elde edilmiştir" dedi.

Ters lale türlerinin birçoğunun endemik olup koruma altına alındığını bazı türler üzerinde farklı disiplinlerce çalışmalar yürütülerek hem gelecek nesillerin kullanımına sunulduğunu hem de muhafaza altına alındığını vurgulayan Ziraat Mühendisi Meral Aslay, "Doğadan soğanlı bitki toplamak için Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü'nden (BÜGEM) izin almak suretiyle çalışma yapılabiliyor. Biz de araştırma izni aldıktan sonra 2006 yılından itibaren Erzincan, Erzurum, Bitlis, Ardahan, Kars, Van, Hakkari, Elazığ, Malatya, Ağrı, Siirt, Şırnak, Adıyaman, Şanlıurfa, Kahramanmaraş, Edirne, Antalya, Muğla, Bayburt, Tunceli, Gaziantep ve Hatay illerinden 34 türe ait materyal topladık. Enstitü Ters lale Koleksiyon Bahçesi'nde 34 tür ülkemize ait 4 tür ise yut dışından temin edilmiş olup toplamda 38 tür bulunuyor" ifadelerini kullandı.

‘GELECEK NESİLLER İÇİN KORUMA ALTINA ALINDI’

Erzincan'da Türkiye'nin tek ters lale genetik kaynakları bahçesi oluşturulduğunu söyleyen Ziraat Mühendisi Meral Aslay, "Türkiye ters lale bahçesinde bulunan 38 türe ait 82 popülasyonun muhafazası ve devamlılığının sağlanmış olması sebebiyle doğal kaynaklarımızın sürdürülebilirliği ve biyoçeşitliliğimizin korunması çalışmalarına önemli katkıda bulunuldu. Öncelikle doğada gittikçe popülasyon sayıları azalan ters lale türleri gelecek nesiller için koruma altına alındı. İleride yapılacak bilimsel çalışmalara kaynak olacak. Toplumun ters lale türlerini tanımasına hizmet edilirken, geliştirilen ters lale çeşitleri süs bitkisi olarak peyzaj alanında kullanılabilecek. Aynı zamanda bu bitkilerin kültür ortamlarında üretimleri teşvik edilerek doğadan izinsiz toplamanın önüne geçilecek. Ters lale (Fritillaria) cinsi ülkemizin önemli gen kaynakları içerisinde yer alıyor. Dünyada 170 tür mevcut olup bunun 52 türü ülkemiz doğasında yer alırken bunların 29 tür endemiktir. Bu durum bizim ne kadar zengin olduğumuzun bir göstergesidir" diye konuştu.

SÜS BİTKİSİ OLARAK KULLANILIYOR

Ters lalelerin peyzajda kullanımını sağlayan en önemli unsur, gösterişli, renkleri, şekli, diğeri aşağıya doğru bakan çiçekleri ve duruş şeklileri olup çok eski yıllardan beri bahçelerde ve parklarda süs bitkisi olarak yerlerini aldığını sözlerine ekleyen Aslay, "Süs bitkisi olarak değerlendirilen türlerinin yanı sıra ters laleler arasında kozmetik ve ilaç endüstrisinde ham madde olarak kullanılan türler de mevcuttur. Süs bitkisi özelliği öne çıkan F. imperialis'in, şeker hastalığına F. michailovskyi'nin Alzheimer hastalığına yönelik olarak ilaç yapımında kullanılabileceğine ilişkin elde edilen son bulgular bu cinsin hem tıbbi bitki hem de süs bitkisi olarak ekonomide büyük potansiyelinin olduğunu işaret etmektedir. F. camschatcensis türü Hokkaido adasında bulunan yerel halk tarafından diyet gıdası olarak kullanılmaktadır. Asya'da yaygın olan ters lale türleri, 2000 yıldan daha uzun zamandan beri alternatif tıpta yüksek tansiyon, öksürük kesici ve balgam giderici olarak kullanılmıştır” dedi.

‘TÜRKİYE’YE AİT TÜRLERİN İZİNSİZ OLARAK YURT DIŞINA ÇIKARILMASI YASAK’

Ziraat Mühendisi Meral Aslay, Türkiye’ye ait türlerin izinsiz olarak yurt dışına çıkarılmasının yasak olduğunu belirterek, “Bu türlerin doğadan izinsiz toplanması ve doğanın tahrip edilmesinin cezası 244 bin 315 liradır. Kuruluş tarihi 1986 yılı olan Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü'ne bağlı 49 araştırma enstitüsü içerisinde yer almaktadır. Enstitüde kurulmuş olan koleksiyon bahçesi 2 dönümlük bir alanda 38 türe ait 1526 adet saksı ve 22 adet yetiştirme tavası bulunmaktadır. Dünyada ters lale cinsinde çok fazla çalışma yapılmamıştır. Ülkemizde ise 2006 yılından itibaren kültüre alma ve ıslah çalışmaları Erzincan Bahçe kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünde başlamıştır. 

Türkiye'de ters lale ıslah çalışmaları bir ilktir. Çalışmalar TÜBİTAK VE TAGEM tarafından desteklenmiş, seleksiyon ıslahı ve melezleme ıslahı yöntemi kullanılarak ülkemizin tamamen yerli menşeli ilk ters lale çeşitleri geliştirilerek ıslahçı hakları koruma altına alınmıştır. Geliştirilen çeşitler ise, Aslay (Fritillaria michailovskyi Fomin), Doğu Güneşi (Fritillaria aurea Scoth), Vuslat (Fritillaria imperialis L.) Meftun ise tescil aşamasında" ifadelerini kullandı.